سوریه با نام رسمی جمهوری عربی سوریه سرزمینی به مساحت حدودا ۱۸۵ هزار کیلومتر مربع است در این کشور مردم از ادیان و قومیت ها و مذاهب مختلف مانند مسلمان شیعه و سنی و علوی و مسیحی ، ترکمن و کرد و عرب در کنار یک دیگر سال ها زندگی میکنند. در همسایگی سوریه کشورهای ترکیه، عراق، اردن، لبنان و فلسطین اشغالی است سوریه محل تلاقی سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا است این سرزمین در کنار دریای مدیترانه بوده و دارای ۱۹۳ کیلومتر ساحل میباشد که از شمال لازقیه شروع شده و تا جنوب طرطوس ادامه دارد. قرار گرفتن در کنال آب های مدیترانه ویژگی خاص آب و هوایی به این منطقه داده است که برای گردشگران بسیار جاذبه دارد. سوریه را میتوان از نظر جغرافیایی به ۲ بخش تقسیم کرد:
۱- منطقه ساحلی غربی و استان های غرب سوریه
۲- منطقه شرقی شامل استان های دیر الزور، رقه و حسکه
* بخش اول منطقه ای حاصل خیز و با تراکم جمعیت نسبتا بالا و آب و هوای مدیترانه ای است و بخش دوم آب و هوای خشک دارد و نسبت به بخش اول از حاصل خیزی کمتری برخوردار است.
در سال 1920 و در اثر اعتراضات مردمی که در دمشق شکل گرفت ملک فیصل پادشاهی عربی سوریه را تاسیس نمود .
دمشق که همکنون پایتخت این کشور است به عنوان قدیمی ترین منطقه سکونتگاهی بشر یاد میشود. سوریه داردای ۱۴ استان و قسمتی از جنوب غربی آسیا است .سوریه از قدیم بسیار حاصل خیز بوده تا آنجا که ریشه برخی محصولات از جمله زیتون و پسته به این منطقه برمیگردد به همین دلیل از دیرباز بسیار مورد توجه بوده و همواره مسیری برای کاروان های تجاری و ارتش ها بوده در قرن ۴ و ۵ یکی از گذرگاه های تجاری مهم در مسیر جاده ابریشم بوده.
این سرزمین امپراطوری های مهم و پی در پی را به خود دیده از تمدن آرامی ها در قرن یازدهم پیش از میلاد تا امپراطوری روم و پس از آن امپراطوری بیزانس . پس از فتح شام توسط حکومت اموی این کشور پایتخت این حکومت که بزرگترین حکومت اسلامی از نظر وسعت سرزمینی بود قرار داده شد.
سوریه از نظر فرهنگی در بین کشورهای عربی پیشرو بوده و دارای سابقه غنی در لایه های مختلف فرهنگی در بین کشورهای عربی میبا شد. از جمله مصادیق این موضوع میتوان موارد زیر را نام برد:
۱- تاسیس دانشگاه: دانشگاه دمشق در سال 1923 افتتاح شد این دانشگاه اولین و بزرگترین دانشگاه دولتی جهان عرب محسوب میشود . دانشگاه حلب نیز دومین دانشگاه بزرگ جهان عرب بود که در سال 1958 تاسیس شد .
۲- سینما سوریه: سینمای سوریه با ساخت فیلم متهم بیگناه افتتاح شد این اثر که یک فیلم صامت بود و فیلم برداری آن ۸ ماه زمان برد در سال1927 تولید شد و نقطه آغاز تولیداتی بود که سال ها در سینمای جهان عرب درخشید.
۳- رادیو رسمی سوریه: رادیو دمشق به عنوان دومین ایستگاه رادیویی جهان عرب در سال 1947 تاسیس شد.
۴- نمایشگاه بین المللی سوریه: در سال 1954 نمایشگاه بین المللی سوریه شامل فعالیت های فرهنگی ، اقتصادی و تجاری افتتاح شد.
۵- پایتخت فرهنگ اسلامی: در سال 2006 حلب و اصفهان به عنوان پایتخت های فرهنگ اسلامی انتخاب شدند. این انتخاب به واسطه قدمت نمادهای فرهنگی در این دو شهر توسط سازمان کنفرانس اسلامی انجام شد.
در سال ۱۵۱۶ سوریه تحت حاکمیت امپراتوری عثمانی قرار گرفت و تا بعد از جنگ جهانی اول و قیام اعراب یعنی به مدت ۴۰۰ سال ادامه یافت. در این مدت این سرزمین از جهات مختلف به سرعت رشد کرد و شکوفا شد ازجمله آن رشد چشمگیر فعالیت های سیاسی و فرهنگی بود تاسیس چاپ خانه ، انتشارات ، مجلات و روزنامه ها و مدارس مختلف در این دوره تاسیس شد .برخی از ویژگی های فرهنگی ترکی عثمانی حتی پس از انقراض حکومت عثمانی در این سرزمین مانند میراثی باقی ماند از جمله نوع معماری به ویژه در کاخ ها ، مساجد ، حمام ها، کاروانسرا ها و بازارها و همچنین برخی آداب و رسوم و واژگان و حتی غذا ها.
پس از سقوط حکومت عثمانی سوریه ب ر اساس توافقی که انگلیس و فرانسه برای تقسیم سرزمین های تحت حاکمیت امپراطوری عثمانی موسوم به سایکس پیکو امضا کردند توسط فرانسه اشغال شد. در سال ۱۹۲۰ جنگی بین خاندان هاشمی حاکم بر پادشاهی عربی سوریه و فرانسه درگرفت . پس از سلسله نبردهای خونین که اوج آن نبرد میسلون بود ، فرانسه نیروهای نظامی مردمی و مقاومت عربی تابع پادشاه فیصل یکم را شکست داد و در تاریخ ۲۴ ژوئیه ۱۹۲۰ وارد دمشق شد و سوریه رسما به اشغال فرانسه درآمد . از مدتی پیش از اشغال فرانسوی ها جریاناتی برای مبارزه با فرانسوی ها به وجود آمد به عنوان مثال در سال ۱۹۱۸ قیام بزرگ سوریه به رهبری سلطانپاشا اطرش به وجود آمد سر انجام در ۱۷ آوریل سال ۱۹۴۶ سوریه از اشغال نیروهای فرانسوی آزاد شد و جمهوری عربی سوریه به وجود آمد.
سوریه دارای یک مجلس مردمی با ۲۵۰ نماینده و یک دیوان عالی قانون اساسی میباشد که دارای اختیارات گسترده و متشکل از ۱۱ قاضی است که دو نفر آن ها زن هستند .
در سال ۲۰۱۱ اختلافات داخلی در سوریه شروع شد جرقه های این اختلافات سریعا آتش بزرگی را روشن نمود که طی چند سال سوریه را متحمل خساراتی بزرگ کرد و آن را سال ها به عقب برگرداند .این جنگ پای کشورهای خارجی دیگری را در جبهه معارض با حکومت سوریه باز کرد و گروه های مختلف بسیاری را درگیر جنگ در سوریه کرد. بیش از ۱۵ کشور به طور مستقیم از گروه های معارض سوری که تعداد آن ها به ۱۰۰ گروه افراطی میرسید حمایت نظامی و مالی میکردند و حدود ۵۰ کشور از آن ها حمایت سیاسی مینمودند در مقابل تنها ۴ کشور از حکومت رسمی سوریه حمایت میکردند از جمله ایران، روسیه، چین، عراق و همچنین گروه های شبه نظامی که مشهور ترین آن ها حزب الله لبنان، زینبیون، فاطمیون، حیدریون و... بود. شروع جنگ دلایل متعددی داشت از جمله آن جنگ اقتصادی بود که مدت ها پیش از شروع جنگ نظامی شروع شده بود و زمینه های اعتراضات مردم را فراهم کرده بود از جهتی نیز انتقاد های سیاسی بسیاری به سیستم حاکمیت حزب بعث سوریه از سوی مردم سال ها مطرح بود.
جنگ را به طور کلی میتوان به سه فاز تقسیم کرد.
فاز اول:
در سال 2011 اخباری از یکی از شهرهای سوریه به نام درعا به سرعت در فضای مجازی پخش شد مبنی بر اینکه چند دانش آموز به جرم شعار نویسی بر روی دیوارهای یک مدرسه علیه رئیس جمهور بشار اسد دستگیر و شکنجه شدند همین اخبار باعث خشمگین شدن مردم و شکل گیری نخستین اعتراضات در ۱۸ مارس 2011 در شهر درعا و برخی دیگر از شهر ها شد متاسفانه اعتراض ها از همان روز اول همراه با خشونت بود که همین امر منجرب به کشته شدت ۱۱ نفر از معترضین و ۷ نفر از نیروهای امنیتی شد هرچند مدتی بعد این خبر یعنی شکنجه دانش آموزان حتی از سوی منتقدین بشار اسد تکذیب شد اما دیگر کار از کار گذشته بود. سوریه مانند برخی دیگر از کشورهای عربی پلیس ضد شورش قوی نداشت لذا برای کنترل معترضین از ارتش استفاده شد و ارتش نیز که برای چنین موضوعاتی آموزش ندیده بود با مدیریتی اشتباه با معترضین برخورد کرد که منجرب به کشته شدنی تعدادی از معترضین شد همین امر آتش خشم مردم را بیشتر کرد. از سوی دیگر از آنجاکه سوریه کشوری تک حزبی بود و حزب دیگری غیر از حزب بعث سوریه اجازه فعالیت نداشت عده ای را مخالف سیستم سیاسی سوریه کرده بود که این مخالفین هم به جمع معترضین پیوستند. رفته رفته اعتراضات تغییر شکل داد معترضین با حمله به مقرهای نظامی سلاح به دست گرفتند و گروه هایی هم که از دیرباز محالف نظام سیاسی سوریه بودند مجدد وارد میدان شدند. اعتراضات به مرور به جنگ شهری تبدیل شد .در ژوئیه 2011، شبه نظامیان مخالف ارتش سوریه به طور علنی آغاز عملیات مسلحانه علیه دولت بشار اسد را اعلام کردند. گروه های مسلح عملیات نظامی را علیه ارتش، دولت سوریه و مناطق حمایت کننده با هدف سرنگونی دولت سوریه آغاز کردند. این جناح ها آشکارا از حمایت ترکیه، غرب وکشورهای حاشیه خلیج فارس برخوردار بودند.جنگ با ناآرامیهای داخلی و تظاهرات در شرایطی آغاز شد که از یک سال پیش از آن یعنی دسامبر 2010 بهار عربی با شکل گیری اعتراضات در تونس شروع شده بود و کشورهای عربی را در فضای حساس و ملتهب قرارداده بود. پس از آن بسیاری از استانهای سوریه شاهد حوادث خرابکارانه، کشتار بر اساس هویت افراد و تخریب سیستماتیک نهادهای دولتی شد.
فاز دوم :
همانطور که گفته شد گروه های تروریستی متعددی از داخل و خارج درگیر جنگ شدند این گروه ها به دلیل اختلافات متعدد (عموما اختلافات اعتقادی) وارد درگیری با یک دیگر شدند و مدت ها با یک دیگر درگیری نظامی داشتند. داعش و جبهه النصره از مشهور ترین این گروه ها بودند داعش مناطق وسیع تری را تحت کنترل خودش گرفت و از بوکمال تا شرق حلب را در اختیار گرفتند اما در همانجا زمین گیر شدند و نتوانستند وارد حلب شوند . دمشق پایتخت سوریه هم از این قضیه مستثنا نبود پیشروی ها تاجایی بود که صدای تیراندازی ها به چندصد متری کاخ ریاست جمهوری اسد رسید.
فاز سوم:
دولت سوریه با همراهی جمهوری اسلامی ایران و حزب الله لبنان و همچنین حمایت های روسیه موفق شد پس از سالها جنگ، حمله و دفاع، در سال 2017 کنترل بیشتر مناطق سوریه را مجدد به دست بگیرد . قابل ذکر است در تمام این سال ها این گروه های افراطی به طور جدی از سوی ترکیه ، کشورهای حاشیه خلیج فارس ، رژیم صهیونیستی و غرب علی الخصوص آمریکا حمایت میشدند . باز پس گیری بوکمال که آزاد سازی آن مانند بسیاری از مناطق دیگر مرهون شهید حاج قاسم سلیمانی بود و همچنین کنترل مجدد بر مناطق مختلف دیگر منجر به اخراج شبه نظامیان و تجمع آنها در منطقه ادلب در پایان سال 2018 شد ، البته اختلافاتی بین کردها و دولت سوریه در شرق فرات وجود داشت اما با میانجیگری طرف های خارجی و دستیابی طرفین به تفاهمات موقت در وضعیت ثبات نسبی باقی ماند.
لازم به ذکر است طرف های خارجی حامی جریان معارض در سوریه با توجه به گذشت زمان و اتفاقانت میدان حجم و شیوه حمایت خود را تغییر میدادند . به عنوان مثال میتوان به حمایت ترکیه و قطر از احرار الشام نام برد از آموزش های تخصصی نیرو های این گروه تا در اختیار قرار دادن موشک های سبک و سنگین و حمایت های کلان آمریکا از کردهای معارض.
در ۶ سال جنگ در سوریه خسارات بسیاری به ساختمان ها و تجهیزات خصوصی و عمومی مانند مسکن، مدارس، بیمارستان ها، کارخانه ها و زیرساخت های انرژی، آب، فاضلاب، حمل و نقل و ارتباطات وارد شد و سوریه را متحمل ویرانی بزرگ کرد. تا سال 2019 میلادی خسارت اقتصادی وارده به میزان ۲/۴۴۲ میلیارد دلار رسید و تلفات انسانی که از سوی سازمان ملل از این جنگ اعلام شد به عدد ۴۰۰.۰۰۰ نفر میرسد و حدود ۱۱ میلیون نفر در این جنگ آواره شدند آمار بیکاری در سال 2011 یعنی چچند ماه قبل از جنگ ۱۱ درصد بود حال آنکه در سال 2019 به نرخ ۵۵ ذدرصد میرسید از هر ۵ مدرسه در سوریه نیز یک مدرسه به طور کامل ویران شد.
در طول سال های جنگ وضعیت میدان فراز و نشیب های مختلفی را به خود دید شرایط به گونه ای نبود که بتوان یک سیر مشخص از جابجایی زمین بین طرفین را ذکر کرد اما در ادامه به توضیحاتی اجمالی در مورد آن میپردازیم.
داعش از شروع جنگ تا فوریه سال 2016 کنترل بخش های زیادی را به دست گرفت البته بیشتر این مناطق بیابانی بود و داعش در این مناطق راحت تر از مناطقی که بافت شهری داشت پیشرفت میکرد. در اطراف دمشق نیز نیروهای تکفیری در حدود چند صد نیرو به صورت محدود ورود کرند و نیروهایشان به نزدیکی حرم مطهر حضرت زینب سلام الله علیها نیز رسیدند . هم چنین از سویی برخی دیگر از نیرو های تکفیری از حلب در شمال تا بخش هایی نزدیک به حماه را در اختیار گرفته بودند بخشی دیگر نیز در حمص مستقر شده بودند. ( تصویر ۱)
در آپریل سال 2016 ارتش توانست با همکاری متحدانش نیروهای داعش که در نزدیکی دمشق بودند را محاصره و ارتباطشان را با نیروهای پشتیبان قطع نماید و همچنین تدمر که قلعه پالمیرا در آنجا واقع شده را پس بگیردو ذاعش در این بنای تاریخی تا توانسته بود دست به تخریب آثار باستانی زده بود و این کار را به بهانه مبارزه با شرک و نماد بت پرستی انجام ادده بود.(تصویر ۲)
رفته رفته ارتش در دو جبهه پیشروی بیشتری کرد تا جایی که در ژوئن 2016 از شمال در امتداد اثریا نفوذ خود را ادامه داد و از مرکز تا نزدیکی السخنه پیشروی کرد.(تصویر ۳)
اما با گذشت زمان کار دشوار شد و مناطق باز پس گرفته شده شمال مجدد به دست تکفیری ها افتاد و ارتش تا سپتامبر سال 2016 تا نزدیکی اثریا عقب نشینی کرد. ( تصویر ۴)
در فبریه سال 2017 داعش مجدد موفق شد ارتباطش را با نیروهایش که در نزدیکی دمشق در محاصره بودند برقرار نماید(تصویر ۵)
اما پس از آن ارتش سوریه با همکاری متحدانش توانست به مرور پیشروی کند و طی عملیات هایی دشمن را به عقب براند در ژولای سال 2017 داعش از میزان زیادی از مناطق در دست گرفته عقب نشینی کرد و در شمال تا الرصافه و در تا حمیمه و در مرکز تا السخنه عقب رانده شد.(تصویر ۶)
با آزادسازی دیر الزور در سپتامبر سال 2017 داعش عملا در گوشه رینگ افتاد و با پیشروی کرد ها از شمال و پیشروی ارتش از جنوب و مرکز داعش هر روز مناطق بیشتری را از دست میداد المیادین هم با رشادت مجاهدین اسلام در نوامبر 2017 فتح شد تا نیروهای ارتش سوریه و متحدینش به سمت بوکمال پیش بروند.(تصاویر ۷ و ۸)
در نوامبر سال 2017 بوکمال به عنوان آخرین نفس های داعش به دست نیروهای ارتش افتاد. وعده صادق حاج قاسم در حال تحقق بود و بخشی از نیروهای داعش در شمال بوکمال و بخشی نیز در جنوب دیر الزور باقی ماندند.(تصویر ۹)
با گذشت زمان تا آگوست سال 2018 بخش داعش که در شمال بوکمال بود نابود شد و تنها بخشی از تکفیری ها در جنوب دیرالزور باقی ماندند. که آن مناطق نیز به مرور حجم کمتری را به خود اختصاص داد.(تصاویر ۱۰ الی ۱۲)
سوریه دشمن دیرینه رژیم صهیونیستی:
در سال 1948 و پس از اشغال فلسطین توسط رژیم صهیونیستی ارتش سوریه مانند دیگر ارتش های عربی با رژیم صهیونیستی وارد جنگ شدند. سوریه به همراه لبنان از سمت شمال با نیروهای رژیم صهیونیستی درگیر شد اما به دلیل عدم نظم کافی در ارتش های عربی و همچنین حمایت گسترده بریتانیا از صهیونیست ها در نهایت ارتش های عربی یکی پس از دیگری شکست خوردند و پیمان ترک مخاصمه با رژیم امضا نمودند . در سال 1967 نیز ارتش های عربی با رهبری مصر وارد نبرد با رژیم صهیونیستی شدند اما این بار هم با یک اشتباه مصر برتری هوایی را از دست داد و در نهایت ارتش رژیم اشغالگر پس از عقب راندن ارتش مصر بهه صحرای سینا نیرو های خود را به سمت بلندی های جولان یعنی در محل استقرار نیروهای ا رتش سوریه و اردن گسیل کرد در نهایت نیروهای ارتش عربی را به عقب راند و بلندی های جولان را اشغال نمود . اشغال بلندی های جولان مدت ها دلیل دشمنی رژیم صهیونیستی و سوریه شد تا جایی که این درگیری هنوز بین رژیم صهیونیستی و کشور سوریه ادامه دارد.
سوریه در تمامی این سال ها نقش مهمی در ارتباط جبهه مقاومت با هم داشته و امکان حمایت لوجستیکی از ایران به عراق و گذشتن از سوریه تا رسسیدن به لبنان با همکاری این کشور انجام میشده تا هر روز جبهه مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی مقاوم تر و قوی تر شود.